Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng từ lâu đã in sâu trong tiềm thức mỗi người dân đất Việt. Bất kỳ ai là con Lạc cháu Hồng đều có tâm trạng xúc động, bâng khuâng trong lòng mỗi khi về lễ hội.

Truyện kể rằng Hùng Vương thứ 6 muốn nhường ngôi nhưng chưa biết chọn ai trong hai mươi người con trai bèn truyền cho các hoàng tử dâng lễ vật. Các hoàng tử đã cho người đi khắp mọi vùng quê để tìm về những sơn hào, hải vị về dâng vua. Lang Liêu mất ăn mất ngủ bao ngày đêm mà vẫn không thể nghĩ ra lễ vật dâng lên vua cha. Một đêm Lang Liêu được thần nhân báo mộng mách cho cách làm bánh. Bánh hình vuông được làm bằng gạo, gói bằng lá xanh, lại có nhân thịt ở trong. Bánh hình tròn được giã từ gạo nếp đã nấu chín. Đến ngày dâng lễ vật đôi cặp bánh khiêm nhường, giản dị nhưng lại được vua Hùng để ý nhiều nhất. Hùng Vương tuyên bố truyền ngôi cho Lang Liêu. Vua đặt tên cho bánh hình vuông là bánh chưng, bánh hình tròn là bánh dầy, rồi truyền dạy dân cách làm.

Đất Tổ là vùng trung du nửa đồi núi, nửa châu thổ vùng cao, nơi phát tích của người Kinh Việt, dân tộc chủ thể của cả Tổ quốc Việt Nam.

Nhân ngày giỗ Vua Hùng, cả nước hướng về mộ Tổ, với tấm lòng thành kính và biết ơn đối với công lao của tổ tiên đã từ bao đời xây dựng đất nước và để lại cho chúng ta giang sơn gấm vóc hôm nay.

Năm nào cũng vậy, cứ đến ngày bánh trôi bánh chay mẹ lại gọi điện cho chúng tôi nhắc nhở: Sắp đến lễ hội Đền Hùng rồi đấy, các con thu xếp để về thắp nén hương thơm lên mộ Tổ. Biết tính mẹ nên dù công việc có bận rộn đến đâu chúng tôi cũng thu xếp ổn thỏa để ngày chính hội cùng mẹ mang lễ vật lên đỉnh Nghĩa Lĩnh thắp hương cho Vua Hùng.

Một trong những truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam là thành kính, tôn thờ Tổ tiên thể hiện lòng hiếu thảo, biết ơn tới những người đã sinh thành, dưỡng dục cho mình. Đó là ý thức của người Việt về Tổ tiên, về cội nguồn mang giá trị nhân văn sâu sắc, được phát khởi từ mối thiện tâm trong mỗi con người và có sức lan tỏa rộng khắp trong mỗi gia đình, trong cộng đồng xã hội và đã trở thành một phong tục, tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên của người Việt Nam.

“Dù ai đi ngược về xuôi/Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng ba”. Phú Thọ là vùng đất cổ, là nơi chuyển tiếp giữa đồng bằng, trung du và miền núi. Phú Thọ có địa hình đa dạng: Có vùng núi cao quanh năm mây phủ, có miền đồi gò san sát như bát úp xanh thắm nương chè, rì rào tán cọ; có vùng đồng bằng châu thổ phì nhiêu màu mỡ với đồng lúa xanh rờn thẳng cánh cò bay, ngô xanh rờn đất bãi... 

Vua Hùng là nhân vật minh triết trong tâm khảm của người Việt. Ông được tôn là Vua, là minh chủ đồng thời là Thủy Tổ - Tổ của dân, của nước.

Cuốn ngọc phả lưu ở Đền Hùng, do trạng nguyên Nguyễn Cố đời vua Trần Thánh Tông biên soạn, đời vua Lê Thánh Tông Bộ Lễ viết lại, và năm Hoằng Định thứ nhất đời vua Lê Kính Tông (Tây lịch 1601) sao chép lại đóng dấu kiềm, nói về sự kiện Vua Hùng  thứ 18 (Duệ Vương) nhường ngôi cho Thục Phán, và Thục Phán lên núi Nghĩa Lĩnh dựng đền thờ Vua Hùng, lập hai trụ đá thề.

Nằm dọc theo tả ngạn sông Đà, đối ngạn là dãy Ba Vì quanh năm mây trắng bao phủ mênh mang huyền thoại Tản Viên Sơn thánh, Thanh Thủy hiện còn rất nhiều các di tích lịch sử văn hóa với các lễ hội dân gian độc đáo gắn với truyền thuyết thời đại Hùng Vương dựng nước và tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương mới được UNESSCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Tài sản vô giá này đang được Đảng bộ, chính quyền và đồng bào các dân tộc trên địa bàn gìn giữ, phục dựng, nâng lên tầm cao mới gắn với phát triển kinh tế-xã hội địa phương…

Khu di tích lịch sử Đền Hùng thuộc thôn Cổ Tích, xã Hy Cương, là nơi thờ các vua Hùng có công dựng nước, tổ tiên của dân tộc Việt Nam. Ngày xa xưa, vùng đất này là khu vực trung tâm của nước Văn Lang, nằm giữa hai dòng sông giống như hai dãy hào thiên nhiên khổng lồ bao bọc lấy cố đô xưa của các vua Hùng. Phía Đông với các dãy núi non trùng điệp.

"Dù ai đi ngược về xuôi
Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng ba"

Câu ca dao cổ đã trở thành lời nhắn nhủ tự bao đời. Nhớ ngày giỗ Tổ tìm về Đền Hùng, đó là phong tục đẹp trở thành truyền thống văn hóa Việt Nam không phải quốc gia nào cũng có.

Bảo tàng Hùng Vương là nơi lưu trữ những giá trị văn hóa từ văn minh cổ xưa của Người Việt cổ đến những chiến tích thời đại Hồ Chí Minh. Quá trình hình thành Bảo tàng Hùng Vương cũng là một tiến trình đi tìm đất nước huyền thoại của con cháu Lạc Hồng với chiến công kỳ tích khai phá mở nước từ miền Đất Tổ. Bảo tàng Hùng Vương trên vùng đất kinh đô Văn Lang xưa mang trên mình sứ mệnh cao cả là nơi kết nối những huyền thoại lịch sử, từ huyền thoại cổ xưa kể về nguồn cội dân tộc con Rồng - cháu Tiên, đến thời kỳ của những buổi hồng hoang dựng nước với dấu tích các nền văn hóa Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun, Đông Sơn đang lưu giữ tại Bảo tàng Hùng Vương.

Tiếng gọi đầu tiên của một đời người bắt đầu là "Mẹ". rồi những bài học đầu đời con trẻ cũng bắt đầu từ mẹ, từ cha " Công cha như núi thái sơn, nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra". ơn nghĩa sinh thành của một dân tộc hướng về tổ tiên khai thiên lập địa, để mỗi người sinh ra trên đời luôn ghi nhớ " Con người có tổ có tông, như cây có cội, như sông có nguồn". Ai xuôi về biển, ai ngược lên ngàn, dù có đi hết sông, cùng biển, rồi bàn chân cũng tìm về nguồn cội , nơi ta đã sinh ra.   

Từ ngàn đời xưa, thờ cúng ông bà, tổ tiên là một mỹ tục của dân tộc Việt Nam. Chính trong việc thờ cúng tổ tiên mà ông cha ta đã gửi vào đó rất nhiều nét đạo lý nhằm giáo dục con cháu.

Có lẽ trên thế giới này hiếm có dân tộc nào cả nước cùng có chung một ngày giỗ Tổ như dân tộc Việt Nam ta: Ngày giỗ Tổ Hùng Vương. Không ở đâu như ở nơi đây, ý thức về cội nguồn, ý thức về độc lập tự chủ của dân tộc, về Nam quốc Sơn hà lại trào dâng mãnh liệt trong ta như thế.

Trên toàn bộ lãnh thổ Việt Nam hiện có 1.417 địa điểm có di tích thờ cúng  các Vua Hùng và các nhân vật liên quan đến thời đại Hùng Vương. Như thế, đã từ hàng nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ nước, trên địa bàn Phú Thọ nói riêng và cả nước nói chung, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã là một đặc trưng trong tín ngưỡng dân gian của dân tộc Việt Nam và  ăn sâu vào trong máu thịt của từng người con mang trong mình dòng máu Lạc - Hồng với truyền thuyết cùng sinh ra từ một bọc trăm trứng nặng sâu tình nghĩa "đồng bào".

Đền Hùng Khu di tích lịch sử văn hóa đặc biệt cấp quốc gia. Khu vực Đền Hùng - Nghĩa Lĩnh là trung tâm của vùng đất Tổ - Phong Châu, là cội nguồn, là cái nôi của dân tộc. Nơi đây có nhiều đền, chùa, lăng tẩm thờ cúng tổ tiên. Đền Hùng là nơi phát tích của dân tộc, là nơi bắt nguồn của lịch sử, văn hóa, gắn liền với biết bao truyền thuyết thời dựng nước và giữ nước; đồng thời cũng là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của đất nước thời đại Hùng Vương.

Đền Hùng được dựng trên núi Nghĩa Lĩnh, giữa đất Phong Châu, ngày nay là xã Hy Cương, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ. Phong Châu là đế đô của nước Văn Lang, từ 40.000 năm trước. Đấy là đất Tổ của dân tộc Việt Nam.

Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ kiệt xuất của cách mạng Việt Nam, danh nhân văn hóa thế giới đã 2 lần về thăm Đền Hùng.