Từ lâu mảnh đất Hà Giang đã được biết tới như một mảnh đất núi rừng hùng vĩ của thiên nhiên ban tặng. Mảnh đất trù phú với bao chiến công hiển hách của các vị cha ông đã hi sinh xương máu của mình để giữ trọn độc lập dân tộc đã níu giữ biết bao nhiêu du khách thập phương. Tới đây du khách không chỉ được thưởng thức bức tranh hùng vĩ của núi rừng Đông Bắc với những thửa ruộng bậc thang ngút ngàn, hương hoa đào, hoa mận, hoa tam giác mạch mà còn bởi những món ăn đặc trưng mang hương vị núi rừng nơi đây. Nới tới món ăn không chỉ ta không thể không nhắc tới một món ăn dân dã được làm từ những hạt ngọc trời ban mang đậm hương sắc nơi đây- cơm lam Bắc Mê.

Giới thiệu về món cơm lam Bắc Mê

Có thể nói trong tiềm thức của mỗi người con nơi đây nói riêng và con người Việt Nam nói chung, hạt gạo chính là biểu tượng của sự thiêng liêng, của bản sắc văn hóa dân tộc. Cuộc đời của mỗi con người đều gắn liền với hạt gạo từ khi lọt lòng cho tới khi trở về với đất mẹ. Hay từ khi còn là bé trẻ em Việt Nam trước khi học chữ đã được học cách để quý trọng hạt gạo. Bởi thế mà món cơm Lam không chỉ là món ăn đặc trưng nơi đây mà nó còn là một biểu tượng của văn hóa dân tộc.

Tại đây vào mùa lúa chín, những cánh đồng bậc thang hùng vĩ, trùng điệp đều đồng loạt ngả màu lúa chín. Thi thoảng lại có những cơn gió mang theo hương thơm nhẹ nhàng trong trẻo của cánh đồng lúa lan tỏa khắp khu rừng. Khắp cả thôn bản lại nô nức vui mừng một mùa lúa mới. 

Món cơm lam Bắc Mê trở thành một nét đặc trưng văn hóa của dân tộc vùng Đông Bắc bởi có lẽ chỉ ở mảnh đất hà Giang này món cơm lam mới có thế phô diễn được hết những tinh túy, đặc trưng của mình.  Và tại sao món ăn này lại có tên là cơm lam mà lại không phải là tên khác? Bởi vì món ăn này là sự kết hợp hoàn hảo và tinh tế của gạo nếp và hương tre. Từ lam chính là từ dùng để miêu tả dụng cụ để đựng gạo chính là ống tre, ống nứa. Chính vì nó mà món ăn này trở nên đặc biệt, hấp dẫn mà không có nơi nào có được. Mặc dù chỉ sử dụng những nguyên vật liệu dân dã có sẵn trong tự nhiên nhưng nhờ vào những đôi tay điêu luyện, kinh nghiệm bao năm của cha ông đi trước mà những người con Đông Bắc lại có thể tạo ra món ăn thanh đạm nhưng lại vô cùng đặc sắc, hương vị cơm lam sau khi ăn xong còn đọng lại mãi không thể nào quên được cũng không thể có món ăn nào có thể thay thế được. Cũng chính vì thế mà món ăn mang đậm bản sắc dân tộc lại có thể thu hút biết bao du khách phương xa như vậy.

Cách lựa chọn nguyên liệu và làm món cơm lam Bắc Mê

Lựa chọn nguyên liệu

Một điều quan trọng khi tạo nên một món cơm lam đặc trưng là ở công đoạn lựa chọn nguyên liệu. Khi lựa chọn gạo phải là loại gạo nếp nương dẻo, ngon, hạt chắc, thơm nhẹ nhàng. Và các ống tre, ống nứa dùng để đựng gạo bên trong phải là những ống tre nứa không quá non cũng không quá già, vừa cắt ra phải dùng luôn để giữ được độ tươi, và độ thơm của cây tre. Hơn nữa để giữ được độ dẻo và sự đặc trưng của cơm lam Hà Giang người dân Đông Bắc đã dùng nước để nấu cơm lam là từ những khe núi, nước đầu nguồn để đảm bảo vệ sinh mà vẫn giữ bản sắc riêng của cơm. Và nguyên liệu cuối là chuẩn bị lá chuối để bịt lại đầu của ống tre để cơm không bị rơi ra ngoài. Và một điều quan trọng nữa là để giữ được hương tre hòa quyện cùng với hương thơm của gạo nếp nương là chúng phải được nướng trên bếp than hoa.

Cách làm cơm lam Bắc Mê

Sau khi đã lựa chọn được nguyên liệu làm cơm lam tiếp theo là đến công đoạn chế biến. Mặc dù món ăn được làm từ những nguyên liệu dân dã nhưng để chế biến nó thành một món ăn đặc trưng thì cần phải thực hiện cũng khá là cầu kỳ, nhiều công đoạn. 

Bước đầu tiên người ta phải ngâm gạo qua một đêm để hạt gạo được nở ra sau đó mới đổ vào ống tre. Cho một lượng gạo vừa đủ vào ống tre và lượng nước suối phù hợp, sau đó bịt một đầu ống tre bằng lá chuối và lá dong. Sau đó sẽ nướng trên bếp than hoa. 

Khi nướng cần phải nướng cơm trên than hoa với lửa cháy đều, vừa, không để lửa cháy quá to. Vừa nướng vừa quay ống tre để cơm bên trong không bị cháy. Sau khi ống tre chuyển sang màu đen đều mùi thơm của gạo tỏa ra thì tức là cơm đã chín. Sau đó người ta sẽ bóc vỏ tre, nứa màu đen bên ngoài ra và chỉ để một lớp mỏng vừa đủ để bảo quản được cơm lam ( có thể dự trữ ăn cả tuần mà không sợ bị hỏng).

Tới đây bạn có thể thưởng thức món cơm lam mang đậm hương nếp nương dẻo, thơm hòa quyện với hương thơm giản dị mộc mạc từ cây tre, cây nứa và cả lá chuối ( chiếc lá điển hình của làng quê Việt Nam). Bạn có thể ăn kèm cơm lam với những hương vị quen thuộc như là muối riềng hoặc là ăn cùng với muối vừng. Điều này sẽ khiến cho món ăn trở nên trọn vị hơn. Thơm thơm ,dẻo dẻo của nếp nương Đông Bắc, ngậy ngậy, bùi bùi của hương lạc, cay cay, hơi nồng của riềng. Tất cả tạo nên một món ăn dân dã, mang đậm hương sắc thôn quê. Không chỉ có vậy, cơm lam còn có thể ăn chung cùng với những món ăn mặn như thịt nướng hay gà nướng….hãy thử tượng tượng nếu bạn có chuyến du lịch lên thăm Hà Giang cùng với người thân và bạn bè, cùng nhau rải thảm trên những đồng cỏ xanh bát ngát và cùng nhau tận hưởng một chút cơm lam, một chút gà nướng thì còn điều gì thú vị hơn thế nữa…

Đinh Hoàng Lâm