Bánh chưng gù Hà Giang | Đặc sản tôn vinh người phụ nữ vùng cao

Bánh chưng gù là loại bánh như thế nào?

Bánh Chưng Gù là một trong những món ăn địa phương được yêu thích của Hà Giang và đã trở thành đặc sản khi du khách ghé thăm điểm du lịch nổi tiếng này. Bánh được làm từ nguyên liệu địa phương nên muốn bánh ngon, dẻo, thơm và bền thì chất liệu là rất quan trọng. 

Xôi để tạo nên đặc trưng riêng của bánh chưng gù Hà Giang phải là nếp của huyện Bắc Mê Hà Giang, đây là loại gạo dẻo thơm ngon duy nhất. Thịt lợn làm từ thịt lợn đen. Bánh phải được gói bằng lá dong rừng, xôi được trải đều trên lá, sau đó thêm đậu, thịt ba chỉ và gia vị vừa đủ. Và tất cả những nguyên liệu trên đều được gói gọn gàng trong lá dong rồi luộc hoặc hấp chín. 

Bánh chưng gù phổ biến như thế nào?

Bánh chưng gù là món đặc sản truyền thống của vùng cao Hà Giang, đặc biệt phổ biến trong cộng đồng người Tày, Nùng. Đây là biến thể của bánh chưng truyền thống nhưng có hình dáng cong, gù lên ở giữa, khác với bánh chưng vuông phổ biến ở đồng bằng.

Một số điểm về mức độ phổ biến:

• Địa phương: Gần như nhà nào ở các bản làng Tày, Nùng cũng biết cách gói bánh chưng gù, đặc biệt vào dịp lễ, Tết hay các sự kiện quan trọng.
• Du lịch: Ngày càng nhiều du khách khi đi du lịch Hà Giang tìm đến để thưởng thức và mua làm quà.
• Trong nước: So với bánh chưng vuông thông thường, bánh chưng gù ít phổ biến ngoài vùng núi phía Bắc, nhưng vẫn được giới thiệu trong các sự kiện văn hóa và hội chợ ẩm thực.

Có thể nói, bánh chưng gù là một biểu tượng văn hóa đặc sắc của Hà Giang, nổi bật về hình dáng và hương vị, và đang ngày càng được biết đến nhiều hơn qua du lịch.

Nguồn gốc của Bánh chưng Gù Hà Giang

Bánh chưng gù Hà Giang có nguồn gốc từ cộng đồng người Tày, Nùng sinh sống ở các vùng cao nguyên đá phía Bắc Việt Nam, đặc biệt là Hà Giang.

• Truyền thống và văn hóa: Bánh chưng gù ra đời như một biến thể của bánh chưng vuông – món ăn truyền thống của dân tộc Kinh – nhưng được các dân tộc vùng cao sáng tạo để phù hợp với phong tục, lễ nghi và hình dáng văn hóa riêng.
• Hình dáng đặc trưng: Khác với bánh chưng vuông, bánh chưng gù có hình tròn, cong lên ở giữa (gù), tượng trưng cho núi non và sự đầy đặn, thể hiện ước nguyện mùa màng bội thu và hạnh phúc gia đình.
• Nguyên liệu truyền thống: Bánh được làm từ nếp nương, thịt lợn đen bản địa, đậu xanh và gói trong lá dong, nấu bằng bếp củi, giữ nguyên hương vị đặc trưng của vùng cao.
• Ý nghĩa lễ hội: Trước đây, bánh chưng gù thường được dùng trong các dịp Tết, lễ cúng tổ tiên hay các lễ hội dân tộc, vừa là món ăn, vừa là biểu tượng văn hóa truyền thống.

Vì sao ở Hà Giang người ta gọi là Bánh chưng Gù?

Bánh chưng gu là một phần trong lễ hội đón Tết Nguyên đán của dân tộc Dao đỏ ở Hà Giang. Đến thăm tỉnh miền núi phía Bắc Hà Giang, du khách được mời thưởng thức món bánh chưng gù. Vậy cái tên độc đáo này bắt nguồn từ đâu?

Vì bánh chưng là một phần không thể thiếu trong dịp đón Tết Nguyên đán của người dân tộc Kinh nên dân tộc Dao đỏ ở Hà Giang cũng có phiên bản riêng. Bánh người Dao đỏ còn có tên gọi khác là bánh chưng gù.Tương truyền, hình ảnh người phụ nữ luôn phải gù lưng đi hái lúa, hái ngô trên đồng, cõng theo chiếc thúng trên lưng cúi mình làm nương vất vả chính là nguồn cảm hứng để tạo nên hình dáng bánh chưng của Hà Giang. Bằng cách này, người Dao đỏ ca ngợi sự chăm chỉ của người dân ở đó, đặc biệt là phụ nữ địa phương. Bánh chưng dân tộc Tày đã trở thành món ăn ngon lan xa bởi nguyên liệu và cách chế biến độc đáo tạo nên hương vị khác lạ.

Xem thêm: Mèn Mén Hà Giang | Hạt lúa vàng của người H'Mông

Điểm đặc biệt trong quá trình làm ra Bánh Chưng Gù Hà Giang

Thời gian luộc bánh từ 7-9 tiếng đảm bảo bánh thơm và dẻo. Giống như các dân tộc khác, người Tày cũng sẽ chuẩn bị một gói “Thánh ca” vào mỗi dịp Tết cổ truyền. 

Bánh chưng Tày nói riêng hay bánh chưng (bánh chưng Việt Nam) được làm từ những nguyên liệu quen thuộc, gần gũi với mỗi chúng ta như xôi, thịt heo và đậu xanh kết hợp với một số gia vị làm nên mùi thơm cũng như hương vị của bánh. Tuy nhiên, do khí hậu đặc thù của từng vùng miền mà nguyên liệu của mỗi nơi sẽ mang đến một hương vị khác nhau, rất riêng biệt.

Bánh Chưng gù của người Tày được làm từ gạo nếp (thường là xôi Bắc Mê) do dân làng trồng trọt. Nếu ghé thăm Hà Giang vào dịp tháng 9 tháng 10 sẽ không hiếm khi bắt gặp những thửa ruộng bậc thang chạy dọc theo núi, những cánh đồng lúa chín vàng nối tiếp nhau uốn lượn mang đến cho nơi đây một vẻ đẹp tuyệt mỹ.

Gạo được trồng bằng phương pháp rất tiện dụng, để mỗi hạt gạo vẫn giữ nguyên sự mộc mạc, mộc mạc như hương vị của núi rừng ngàn nơi trên Tổ quốc. Nếu Hà Giang là điểm đến khám phá của bạn thì đừng quên thưởng thức những món ăn đặc sản của vùng đất này. 

Bánh chưng gù Hà Giang khác gì với bánh chưng truyền thống?

Bánh chưng gù Hà Giang khác bánh chưng truyền thống ở một số điểm nổi bật sau:

Hình dáng:

• Bánh chưng truyền thống: hình vuông vắn, tượng trưng cho đất.
• Bánh chưng gù: hình tròn, gù nhô lên ở giữa, tượng trưng cho núi non, đặc trưng văn hóa vùng cao.

Nguyên liệu:

• Bánh chưng truyền thống: nếp thường, đậu xanh, thịt lợn, lá dong.
• Bánh chưng gù: nếp nương vùng cao, thịt lợn đen bản địa, đậu xanh, lá dong, giữ nguyên hương vị đặc trưng của Hà Giang.

Cách chế biến:

• Bánh chưng truyền thống: nấu bằng bếp củi hoặc nồi nước lớn.
• Bánh chưng gù: nấu lâu trên bếp củi, thường trong các lễ hội hay dịp Tết để bánh chín đều, dẻo và thơm hơn.

Ý nghĩa văn hóa:

• Bánh chưng truyền thống: tượng trưng cho đất trời, dâng cúng tổ tiên trong dịp Tết.
• Bánh chưng gù: ngoài ý nghĩa dâng cúng, còn thể hiện sự sáng tạo, niềm tự hào văn hóa dân tộc Tày, Nùng, phản ánh núi non và thiên nhiên vùng cao.

Ăn bánh chưng gù Hà Giang có bị ngán?

Để so sánh với bánh chưng truyền thống Việt Nam thì bánh chưng gù có kích thước nhỏ hơn rất nhiều. Và để ăn hết một lần một chiếc bánh chưng truyền thống là điều rất ít ai làm được vì sẽ bị ngán bởi kích thước to và nặng của nó. Bánh chưng truyền thống thường có vỏ bánh làm từ gạo nếp được đổ rất dày, nhân bánh cũng nhiều hơn nên việc ăn hết một chiếc bánh chưng gọn gàng là không dễ chịu. 

Tuy nhiên, ăn bánh chưng gù Hà Giang vì sao lại nói nó không bị ngán khi ăn hết cái bánh? Đầu tiên nói đến kích thước thì bánh chưng gù nhỏ gọn hơn bánh chưng truyền thống nên tất nhiên lượng đồ ăn nạp vào sẽ ít hơn. Dẫn đến các thành phần khác cũng vậy, nhân bánh vừa phải, vỏ bánh của bánh chưng gù khá mỏng, chủ yếu là phần nhân nên khi ăn loại bánh này sẽ không thấy bị ngán và quá no.

Thứ hai, cũng có thể là một lời giải thích hợp lý đó là nếp dùng làm bánh chưng gù là loại nếp nương tại địa phương không chất bảo quản, dẻo và thơm hơn loại nếp mua sẵn đóng gói hay nếp trồng ruộng ở miền xuôi cộng với màu sắc từ nước lá riềng xanh tươi tất cả hoà hợp lại sẽ cho ra hương vị cũng như vẻ ngoài đặc biệt và hấp dẫn hơn khi ăn, tăng sự thèm ăn của bạn. 

Cũng bởi tất cả các nguyên liệu được lấy từ địa phương và của núi rừng tự nhiên nên mỗi chiếc bánh chưng gù ở Hà Giang luôn đảm bảo chất lượng và tốt cho sức khỏe. 

Dù sao nếu dùng loại nguyên liệu có sẵn sẽ có hương vị khác hẳn bởi muốn các loại thực phẩm giữ được lâu hơn thì người ta luôn sẽ bỏ chất bảo quản trong đó và khi ăn sẽ không còn vị béo và mùi thơm tự nhiên nữa khiến bạn dễ bị ngán. Còn với bánh chưng gù thì bạn sẽ ăn mà không biết ngán.

Xem thêm: Phở Chua Hà Giang | Hương vị chua ngọt độc lạ khó quên

Những đặc điểm nổi bật của bánh chưng gù Hà Giang

Bánh chưng gù Hà Giang không chỉ là món ăn truyền thống, mà còn là một biểu tượng văn hóa độc đáo của vùng cao. Với hình dáng nhỏ gọn, hương vị thơm ngon và kết cấu mềm dẻo, mỗi chiếc bánh mang đến trải nghiệm ẩm thực đặc trưng, tiện lợi cho cả những chuyến hành trình dài hay làm quà tặng ý nghĩa. Dưới đây là những đặc điểm nổi bật khiến bánh chưng gù trở thành món đặc sản khó quên.

Bề ngoài nhỏ gọn và cầm chắc tay

Như cũng đã nói ở trên, thì bánh chưng gù có kích thước không to chỉ bằng lòng bàn tay và trọng lượng không đáng là bao nhiêu cả nên đây là món ăn bạn có thể mang theo lý tưởng cho chuyến đi hành trình nhiều nơi với chặng đường dài. Vừa tiện lợi vừa ăn không bị ngán.  

Khi đói, bạn ăn hết 2 đến 3 cái là chuyện có thể, nên nếu bạn có một chuyến hành trình dài khám phá ở Hà Giang mà chưa biết chuẩn bị đồ ăn nhẹ nào thì hãy chọn mua loại bánh chưng đặc biệt ở Hà Giang này để làm bữa ăn phụ khi đói nhé! Chiếc bánh chưng này cũng rất tiện lợi vì sẽ không chiếm nhiều diện tích trong chiếc túi của bạn.

Còn nữa, đi du lịch Hà Giang thì phải có những món quà đặc trưng nơi đó đưa về tặng cho gia đình và người thân quen. Bánh chưng gù cũng luôn nằm trong những danh sách món quà tốt và tuyệt vời nhất để làm quà tặng khi bạn kết thúc chuyến đi và trở về nhà của bạn. Không chỉ bạn mà những người bạn yêu thương cũng sẽ được thưởng thức món bánh đặc sản Hà Giang thơm ngon và béo ngậy này.

Dễ dàng khi ăn

Với đặc điểm công thức gói bánh chưng gù Hà Giang là đơn giản, nhỏ gọn và ít lá nên khi ăn bạn không cần phải mở bánh rất phức tạp như bánh chưng truyền thống. 

Khác với xôi vuông của người Kinh thường có khung làm bằng 6 lá dong rừng chặt trong rừng để gói bánh, người Dao đỏ chỉ dùng một chiếc lá vì mỗi chiếc bánh có kích thước bằng nắm tay chỉ nặng từ 100 đến 150 gam.

Vì vậy, khi ăn bạn chỉ cần mở dây buộc và gỡ lớp lá mỏng gói bánh ra là đã có thể thưởng thức món bánh chưng gù thơm ngon này rồi - nhanh chóng, tiện lợi và gọn gàng.

Kết cấu mềm dẻo thơm ngon 

Theo như đánh giá chung của tất cả những du khách hay mọi người những ai đã từng thưởng thức cả hai loại bánh chưng này thì đều nhận xét rằng bánh chưng gù Hà Giang mềm dẻo và thơm hơn bánh chưng truyền thống.

Bánh được làm từ gạo nếp, đậu xanh, thịt lợn đen địa phương gói trong lá dong. Gạo nếp nên ngâm qua nước qua đêm và thịt ba chỉ cùng với nước mắm, muối, tiêu trong vài giờ để đảm bảo bánh dẻo, thơm ngon. Người dân luộc bánh bằng bếp củi truyền thống chứ không dùng bếp điện. Sau khi luộc hàng giờ, thịt trở nên mềm trong khi cơm lại dẻo. Người ta nói nó mang hương vị của núi rừng.Vì vậy, không ngạc nhiên khi bánh chưng gù có kết cấu và hương vị tốt hơn bánh chưng thường.

Theo người dân địa phương, bánh chưng ngon phải được luộc thật kỹ. Khi cắn một miếng, người ta có thể cảm nhận hết hương vị của thịt lợn ướp thơm, đậu xanh hòa quyện với xôi nếp trồng ở miền núi.

Bánh chưng gù Hà Giang mua ở đâu tốt nhất?

Trước đây, bánh chỉ được làm vào dịp Tết Nguyên đán nhưng ngày nay người dân địa phương làm bánh để bán quanh năm. Nhiều hộ dân đã mở rộng sản xuất bánh chưng, tạo nguồn thu nhập ổn định cho người dân địa phương, góp phần quảng bá du lịch Hà Giang. Vì vậy nếu bạn muốn trực tiếp thưởng thức món ăn đặc sản chính thống của người Hà Giang thì có thể đến đây du lịch, khám phá những nét đẹp của thiên nhiên và con người vùng cao nơi đây.

Hoặc bạn có thể tìm các địa chỉ shop uy tín bán đặc sản vùng cao trên các kênh mua bán trực tuyến,...Hiện nay có rất nhiều cơ sở là người gốc địa phương bán các món ăn đặc sản trên các kênh mạng xã hội, trang web như facebook, shopee, tik tok shop,...rất thuận tiện cho bạn mua và thưởng thức. 

Nhưng lưu ý các mặt hàng như bánh chưng gù rất dễ bị hỏng vì không có chất bảo quản nên nếu bạn không thể mua thường thức trực tiếp ở địa phương mà mua qua mạng thì trước khi thưởng thức phải kiểm tra kỹ nếu bánh còn thơm và tươi thì mới ăn. Hãy tìm những kênh uy tín để đảm bảo chất lượng bánh đến tận tay bạn.

Ngoài bánh chưng, các đặc sản khác của tỉnh là bánh cuốn trứng và thắng cố được làm từ thịt lợn (có thể thay thế bằng thịt bò hoặc thịt ngựa), hạt và một số loại rau thơm.

Bên cạnh đó, xôi ngũ sắc và cơm nấu ống tre cũng là những đặc sản địa phương nhất định phải thử. Gạo nếp ngũ sắc đặc biệt ở chỗ nó chứa đựng các gam màu ẩm thực trắng, tím, xanh, vàng, đỏ và được dùng trong những dịp đặc biệt ở Việt Nam như Tết Nguyên đán, đám cưới, giỗ. Món ăn thường được trình bày theo hình bông hoa năm cánh như một cách thể hiện tình cảm, lòng kính trọng đối với cha mẹ, ông bà, tổ tiên.

Hướng dẫn các bước làm bánh chưng gù tại nhà dễ dàng

Dưới đây là hướng dẫn các bước làm bánh chưng gù Hà Giang tại nhà đơn giản, giữ nguyên hương vị đặc trưng vùng cao:

Những nguyên liệu cần có để làm bánh chưng gù chuẩn

• 1kg nếp nương

• 800g thịt ba chỉ

• 700g đậu xanh còn vỏ

• Lá riềng, lá dong, dây lạc.

• Gia vị: Muối, tiêu, bột ngọt

Mách nhỏ:

• Để bánh ngon mềm dẻo bạn nên chọn loại nếp có hạt dẻo, đều và chắc. Đồng thời khi ngửi sẽ nghe thấy mùi thơm thoang thoảng chứ không nghe thấy mùi mốc.
• Với thịt lợn ba chỉ, bạn nên chọn loại thịt có tỷ lệ nạc, mỡ bằng nhau, màu đỏ tươi, dùng tay ấn vào để cảm nhận độ đàn hồi và không bị lõm. Đây được coi là mẹo chọn thịt được rút ra từ kinh nghiệm của nhiều bà nội trợ.
• Về đậu xanh, bạn nên chọn những hạt đậu xanh còn nguyên vẹn, chắc mẩy, sáng bóng, màu vàng tươi, tránh chọn hạt bị vỡ, xỉn màu, héo hoặc có đốm đen.
• Những chiếc lá dong lớn, nguyên vẹn, không bị tưa miệng, màu xanh đậm, hình elip. Nên chọn lá có độ dai tốt, không giòn, dễ gãy.

Các bước thực hiện làm bánh chưng gù

• Bước 1: Xử lý những nguyên liệu đã mua về làm bánh

Sau khi mua gạo nếp và đậu xanh về, bạn nên vo sạch với nước 3-4 lần. Sau khi rửa sạch bạn ngâm trong nước khoảng 4-5 tiếng. Còn với lá riềng, bạn rửa sạch, cắt thành từng miếng nhỏ rồi cho vào máy xay sinh tố để lấy nước ép từ lá riềng.

Thịt ba rọi bạn rửa sạch với muối rồi cắt thành từng miếng vừa ăn có độ dày khoảng 1cm. Sau đó ướp với ½ thìa muối và ½ thìa tiêu và một ít bột ngọt. Tiếp theo là lá dong, bạn rửa sạch, lọc hết phần lá cứng, còn lạt thì ngâm nước khoảng 10 phút cho mềm để dễ gói.

• Bước 2: Trộn màu xôi và ướp đậu xanh và thịt làm nhân bánh

Lá riềng sau khi đã sửa sạch và xay nhuyễn vắt chắt lấy nước thì bạn cho ngay phần nước cốt lá riềng đó vào phần nếp đã vớt rồi trộn đều, để khoảng 10 phút cho phần nếp ngấm màu. Còn đậu xanh sau khi ngâm cho nở hạt bạn trộn với ½ thìa muối để tăng thêm hương vị và nhân bánh sẽ đậm đà hơn.

• Bước 3: Gói bánh chưng gù

Trước khi gói bạn nên lau khô lá dong để gói được dễ dàng hơn. Bạn lật mặt sau của 2 lá dong còn nguyên rồi xếp hai đầu và đuôi chồng lên nhau. Tiếp theo, bạn cho 1 thìa gạo nếp vào giữa lá và thêm ½ thìa đậu xanh, 1 miếng thịt ba chỉ lên trên phần gạo nếp. Sau đó, bạn tiếp tục cho 1/2 thìa đậu xanh vào thịt và cuối cùng là 1 thìa gạo nếp phủ lên trên cùng.

Khi đã cho gạo nếp và nhân xong, bạn lấy 2 mặt lá dong gấp lại ém cẩn thận thật chặt, sau đó bạn lấy phần trên của lá dong ấn dẹt để tạo hình cho nhân bên trong. Tiếp tục, bạn nhấc bánh lên và vỗ đều để phần nhân được nén lại và bạn làm tương tự với phần còn lại ở trên.

Lúc này bạn sẽ thấy phần giữa của bướu đã chuẩn. Sau khi đã tạo hình lá xong, bạn dùng dây lạt đã ngâm mềm quấn quanh bánh và cần buộc chặt dây lại để tạo hình bánh. Bạn nên buộc thật cẩn thận nếu không lúc luộc bánh sẽ dễ bị bung dây. 

• Bước 4: Nấu bánh chưng

Bạn cho tất cả phần bánh đã gói vào một chiếc nồi lớn và đổ ngập nước. Bạn cần đậy nắp lại và đun ở lửa nhỏ trong khoảng 4 tiếng cho đến khi bánh chín.

Thường ở trên vùng cao Hà Giang, người dân sẽ nấu bánh bằng củi khô sẽ ngon hơn và cũng dễ điều chỉnh mức độ lửa bởi theo như người dân địa phương Hà Giang chia sẻ luộc bánh để ngon phải có kỹ thuật nhưng nếu bạn ở thành phố hoặc thị trấn thì chỉ có thể nấu bằng bếp điện hoặc bếp khí ga. 

• Bước 5: Thưởng thức thành quả

Sau khi chờ đợi và trong coi chiếc nồi luộc bánh nhiều tiếng đồng hồ thì đến lúc bánh chín là khi cơn đói cũng kéo đến. Bánh được đưa ra và xếp vào rổ cho ráo nước. Sau đó mở bánh và thưởng thức những chiếc bánh chưng gù tại nhà thơm ngon thôi! 

Bánh chưng thơm ngon, hấp dẫn với xôi mềm, dẻo hòa quyện với nhân đậu xanh và thịt ba chỉ béo ngậy, vị lại rất đậm đà của nhân bánh ướp rất vừa tay, mùi thơm của lá dong hòa cùng mùi thơm của nếp và các gia vị tẩm ướp tạo nên sự kết hợp hấp dẫn mời gọi thưởng thức… Tất cả đã tạo nên một chiếc bánh chưng gù truyền thống thơm ngon, tròn vị.

Tóm lại, để làm được món bánh chưng đặc sản Hà Giang thơm ngon, độc đáo cần có sự kết hợp giữa kỹ thuật truyền thống và nguyên liệu sáng tạo. Bằng cách kết hợp các nguyên liệu địa phương như xôi xanh, gấc và đậu đen, bạn có thể tạo ra một chiếc bánh chưng có hình ảnh bắt mắt và hương vị đậm đà, thể hiện sự phong phú và đa dạng của di sản ẩm thực Hà Giang. 

Ngoài ra, việc thử nghiệm các loại nhân khác nhau như thịt ba chỉ, nấm và hạt dẻ có thể tăng thêm chiều sâu và độ phức tạp cho hương vị. Cuối cùng, dành thời gian để gói và nấu bánh chưng đúng cách sẽ đảm bảo rằng bánh được nấu chín hoàn hảo, với kết cấu mềm và dính tan chảy trong miệng bạn. 

Bằng cách làm theo những hướng dẫn này, bạn có thể thỏa thích tạo ra món bánh chưng đặc sản Hà Giang thơm ngon, độc đáo, chắc chắn sẽ gây ấn tượng với bạn bè và gia đình. Nếu bạn là tín đồ của bánh chưng và các loại bánh làm từ nếp thì chần chờ gì mà không vào bếp ngay chiêu đãi gia đình mình món ngon này.