Thời Trần, chùa Một Mái vốn là Am Li Trần. Cảnh Am tĩnh lặng, cách xa nơi trần tục. Vua Trần Nhân Tông thường sang đây đọc Sách, soạn Kinh. Các Kinh văn, Thư tịch của Thiền Phái Trúc Lâm Yên Tử được biên soạn và tàng trữ ở đây, người sau lập chùa ở Am này.

Chùa Một Mái

 "Một Mái chùa xưa giữa trần ai

Chênh vênh lưng núi nửa trong ngoài

Hoa bưởi trước chùa đơm trắng xóa

Bạch Vân triền núi một nhành mai"

                                                                                    (Hoàng Quang Thuận)

Chùa có nhiều tên gọi khác nhau: Vào thờ Lê, chùa có tên gọi là chùa Bồ Đà (Vì chùa thờ Phật, thờ Bồ Tát luôn đem lòng từ bi cứu khổ, cứu nạn, phổ độ chúng sinh; Đầu thế kỷ XX, dân gian gọi là Bán Thiên Tự (Chùa bán mái) vì chùa tọa lạc giữa lưng chừng trời, nửa chùa phô ra bên ngoài trời, nửa còn lại ẩn sâu trong hang động; hay tên gọi khác là Thanh Long Động (Động Rồng Xanh), vì chùa ở trong hang động của núi Thanh Long phía Đông chùa Hoa Yên.

Chùa Một Mái gồm 4 gian, chiều ngang hẹp, có chỗ chỉ 2m, hai hồi chùa là vách đá, tường bao phía trước là những tấm gỗ ghép lại và có hai cửa sổ chắn song hướng Nam. Tượng và đồ thờ được trạm bằng đá trắng vào cuối thời Lê, đầu Nguyễn. Trong chùa còn lưu giữ 6 bia đá khắc chữ Hán nội dung nói về Tượng, Pháp, cảnh sắc của chùa và công đức cúng dường của thập phương. Đây là ngôi chùa duy nhất ở Yên Tử có hệ thống tượng thờ hoàn toàn bằng đá trắng. Gian đầu thờ Đức Chúa Ông, Tổ Phật và Tam Tổ Trúc Lâm, Ban Thường Trụ Tam Bảo ở gian giữa, gian trong cùng thờ Quan Âm Bồ Tát.

Điều đặc biệt gian đầu tiên của chùa là một vòm đá, có một núm đá nước nhỏ tí tách suốt đêm ngày, đọng thành vũng nước trong mát gọi là "Giếng nước" không bao giờ cạn.

Trước chùa là Tháp Thanh Long: ngôi tháp được xây dựng vào thời Lê, tháp thờ thiền sư Nguyên Hội, đã trụ trì và đắc đạo tại ngôi chùa này.

Nguồn: banquanlyyentu.vn