Giống như người H'Mông ở trên mọi miền tổ quốc thì Tết của người Mông ở Mộc Châu vẫn giữ vững được đậm đà bản sắc văn hóa được lưu truyền từ lâu đời. Những năm gần đây tết của người Mông Mộc Châu đã có thêm nhiều sự hòa nhập, biến đổi nhưng không vì thế mà mất đi ý nghĩa linh thiêng, vẻ đẹp truyền thống vốn có.

Tết của người Mông Mộc Châu vào ngày nào?

Thời điểm Tết của người H'mông diễn ra không trùng với Tết cổ truyền của người kinh. Người H'mông bắt đầu ăn tết từ ngày 30/11 âm lịch và thường diễn ra trong vòng 1 tháng. Đây là thời điểm mà người H’Mông trên khắp các bản làng đang nô nức tổ chức đón Tết. Người dân tộc H’Mông có các nghi lễ đón Tết rất độc đáo và thú vị chính nhờ những nét rất riêng đó nên nhiều đôi trai gái người Mông đã nên duyên vợ chồng qua các hoạt động vui chơi vào dịp Tết cổ truyền.

Vì thời điểm diễn ra là trước Tết Nguyên Đán của người Kinh tận 1 tháng, nên sau khoảng thời gian ăn Tết, các hoạt động mùa lễ hội của người Mông lâu hơn. Rất nhiều hoạt động, trò chơi giao lưu đa dạng, thú vị trong suốt mùa hội kéo dài cho đến sau rằm tháng Giêng mới giảm dần để bắt đầu làm ăn cho một năm mới đến.

Phong tục đón Tết của người Mông

Những bước đầu tiên trong công tác chuẩn bị đón Tết của người H’Mông tại Mộc Châu

Tết của người Mông tại Mộc Châu theo truyền thống thường được diễn ra vào 3 ngày đầu tháng Chạp âm lịch, nhưng trước đó có thể cảm nhận rõ được không khí nhộn nhịp, tươi vui đón mừng mùa xuân mới dường như đã len lỏi vào khắp những ngóc ngách trên bản làng nơi rẻo cao.

Người H’Mông chuẩn bị cho ngày Tết đặc biệt chu đáo và chỉn chu. Từ ngày 26-11 Âm lịch, người dân đã bắt đầu tạm gác lại công việc làm nương rẫy để mua sắm chuẩn bị đồ dùng cho lễ Tết truyền thống. Mỗi người đều đảm nhận một công việc riêng. Phụ nữ thì miệt mài hoàn thiện đường thêu, nút chỉ trên những bộ quần áo thổ cẩm rực rỡ sắc màu mới để người thân trong gia đình diện Tết. Đàn ông thì tất bật đi mua sắm đồ dùng hay thịt lợn, gà để chuẩn bị những bữa cơm thịnh soạn, đầm ấm cho gia đình.

Chị Pa Sua sinh sống ở bản Tà Phình, Mộc Châu cho biết rằng: “Để mọi người trong gia đình có những bộ quần áo mới đón Tết truyền thống, người phụ nữ H’Mông cần phải chuẩn bị từ nguyên vật liệu cho đến kiểu dáng váy áo trước đó khoảng 3 tháng”. Vậy nên có thể thấy một bộ quần áo của người Mông tỉ mỉ và chỉn chu đến từng hoa văn, kiểu dáng, là sự kết hợp hài hòa của đa dạng màu sắc.

Ngày 30 Tết, là thời điểm cuối cùng trong năm để hoàn thành công việc dọn dẹp nhà cửa, trang trí bàn thờ tổ tiên. Người H’Mông sẽ tìm và chọn một cành tre mà lá vẫn còn xanh tươi trên núi sau đó mang về và đem buộc cùng với 3 sợi dây có màu khác nhau dùng một que hương để cài vào chổi quét.  Theo quan niệm của người Hmong, chiếc chổi này sẽ quét đi bệnh tật, ốm đau, những điều không may mắn của năm cũ và đồng thời sẽ đem lại may mắn cho gia đình đó vào năm mới đến. Đặc biệt, việc quét nhà này sẽ do người chủ trong gia đình (thường là người đàn ông) thực hiện và tiến hành từ khoảng 3 đến 4 giờ sáng vào ngày 30 Tết.

Khi hoàn thiện hết các công việc dọn dẹp nhà cửa, người đứng đầu gia đình sẽ tiến hành trang trí bàn thờ tổ tiên. Trên bàn thờ sẽ được người H’Mông dán một lớp giấy đặc biệt là giấy trắng cắt hình hoa văn riêng đã được họ chuẩn bị từ trước đó khoảng một tháng trời. Lớp giấy trắng này sẽ được người Hmong thay mới hàng năm và chỉ được thay vào đúng ngày 30 Tết. 

Cùng với đó, tất cả đồ dụng cụ lao động hàng ngày sẽ được vệ sinh sạch sẽ sau đó người Hmong sẽ dán một mảnh giấy đỏ đưa lên bàn thờ 3 ngày Tết. Theo người H’Mông họ cho rằng 3 ngày Tết là những ngày vô cùng quan trọng trong dịp đầu năm mới nên gia chủ của mỗi hộ gia đình sẽ dùng 3 ngày này để tri ân “người bạn” của họ trong lao động sản xuất, sau 10 ngày mới đem chúng ra để sử dụng. Anh A Dế hiện đang sống ở Tà Phình huyện Mộc Châu cho biết: “Trong dịp Tết cổ truyền, người H’Mông có truyền thống thờ cúng ma nhà cùng với đó là những dụng cụ lao động sản xuất giống như một lời cảm ơn trân trọng những vật dụng đó giúp người H’Mông sinh sống và phát triển”.

Bánh dày là món ăn đặc biệt không thể thiếu trong mâm cỗ cúng tổ tiên vào ngày 30 Tết của người H’Mông. Cũng giống như trong mâm cỗ Tết không thể thiếu bánh chưng, bánh tét với người Kinh ở miền xuôi thì Tết người H’Mông phải có bánh dày để thờ cúng tổ tiên và trời đất. Những người H’Mông ở đây quan niệm rằng bánh dày tròn là biểu tượng cho mặt trăng và mặt trời - là nguồn gốc sinh ra con người và vạn vật trên trái đất này.

Gạo nếp nương thơm do người dân tự trồng rồi đem đi ngâm và đồ thành xôi đổ vào một máng gỗ, các chàng trai có sức vóc khỏe mạnh nhất sẽ dùng chày thay nhau giã cho thật nhuần nhuyễn, mịn, dẻo rồi được đem đi gói lại bằng lá chuối. Bánh dày được tính theo cặp, 6 cặp bánh đầu tiên tức là 12 chiếc là tượng trưng cho 12 tháng trong năm sẽ được người dân dùng để dâng lên trời đất và vị thần mùa màng cảm tạ cho một năm đã qua, hy vọng một năm mới bội thu. Những chiếc bánh còn lại sẽ được xếp vào hũ gỗ pơ mu đậy nắp kín lại để ăn dần hoặc thiết đãi những vị khách quý.

Những hoạt động truyền thống được tổ chức trong các ngày Tết

Khoảnh khắc Giao thừa của đồng bào người Mông rất đặc biệt, họ tính bằng tiếng gà gáy đầu tiên trong đêm 30 Tết, dù là gà của bất kỳ nhà ai trong bản. Khi khoảnh khắc này tới, mọi người trong gia đình bắt đầu cùng nhau ngồi quây quần bên bếp lửa, chia sẻ cho nhau nghe những câu chuyện về dòng họ, gia đình về làng bản về những câu chuyện vui có, buồn có của một năm đã qua. Vào những ngày đầu năm mới, đàn ông Mông sẽ thường là người dậy sớm nhất nhà và đảm nhiệm hết các công việc nhà thay cho người phụ nữ, từ cho lợn gà ăn đến nấu bữa ăn cho gia đình… Vì theo quan niệm người Mông, họ cho rằng con trai là trụ cột của gia đình nên tất cả mọi việc trong gia đình họ phải chịu trách nhiệm để giữ được truyền thống cho cả năm đó.

Sáng mùng 1, tất cả mọi người từ già trẻ, gái trai đã vận những bộ quần áo đẹp rực rỡ sắc màu, tập trung tại một địa điểm rộng để cùng tổ chức chơi hội tết. Khắp các thôn bản tràn ngập tiếng khèn, tiếng sáo và tiếng nói cười vui vẻ của con trẻ. Đây là dịp để trưng diện những bộ váy, áo đẹp nhất nên ai cũng tươi rói, hạnh phúc. Người Mông ở đây cũng đồng thời quan niệm rằng “năm mới đến nếu có khách lạ đến chơi nhà thì sẽ gặp nhiều may mắn”. Vậy nên, khi du khách đến Mộc Châu vào dịp Tết truyền thống của người Hmong thì bên cạnh việc được hòa mình vào trong không khí vui tươi, sôi động, tham gia vào những trò chơi dân gian độc đáo, thú vị, bạn còn được những chủ nhà người Mông mến khách nhiệt tình mời thưởng thức những món ăn ngon thường chỉ xuất hiện trong dịp Tết. Người Mông đặc biệt rất mến khách, họ quan niệm rằng nếu Tết có khách lạ đến chơi nhà thì cả năm đó họ sẽ gặp được nhiều may mắn. Vì vậy, khách đến nhà người Mông trong dịp Tết sẽ nhận được sự đón tiếp nồng hậu, chu đáo nhất, được gia chủ mời ăn, mời rượu và mời ngủ tại nhà. Trước khi ra về, du khách còn nhận được món quà mừng tuổi từ người Mông là 2 chiếc bánh dầy do họ làm ra. Đến Mộc Châu vào dịp này còn là cơ hội cho du khách để thưởng thức các loại đặc sản như Rượu cần Mộc Châu, Bê chao Mộc Châu,...

Tết là dịp mà người H’Mông ở Mộc Châu tổ chức các hoạt động, trò chơi truyền thống như đánh tu lu (đánh cù), ném pao, đánh quay… Từ ngày mùng 4, người H’Mông mới bắt đầu chơi Tết. Họ sẽ xuống đường trong những bộ váy, áo mà họ cảm thấy đẹp nhất, tự tin nhất. Nổi bật giữa hương sắc thiên nhiên, sắc trắng của những bông hoa mơ, hoa mận và sắc hồng của hoa đào chính là sắc màu rực rỡ của những chiếc váy đang tung xòe trong nắng gió xuân, trên cánh đồng cải trắng ngút ngàn.

Một số điều kiêng kỵ, không nên làm trong ngày Tết của người H'mông

Với mong cầu cho mùa màng được bội thu, vật nuôi trong nhà sinh sôi phát triển, người H'mông có một số điều kiêng kỵ như không để nước làm tắt lửa trong bếp, không giẫm lên bếp lò, kiêng thổi lửa trong ba ngày Tết, không để bánh dày bị cháy trong khi nướng,...

Thời điểm đón giao thừa của người H’Mông không giống với người kinh mà họ quan niệm khoảnh khắc Giao thừa được công nhận bằng tiếng gà gáy đầu tiên trong đêm 30 Tết. Ông A Khua ở bản Tà Phình, Mộc Châu chia sẻ rằng: “Theo quan niệm của người H’Mông, sau tiếng gà gáy đầu tiên của đêm Giao thừa nếu có tiếng chó phát ra thì báo hiệu đó sẽ một năm làm ăn phát đạt, mùa màng bội thu. Nếu những con thú rừng như cú mèo,... phát ra tiếng kêu đầu tiên của năm mới đó là điềm báo hiệu cho một năm có thể làm ăn thất bát, bệnh tật nhiều”.

Người H’Mông có quan niệm rằng, trong 3 ngày Tết nếu ăn cơm chan canh đồng nghĩa với việc năm đó ruộng nương sẽ bị ngập lụt làm ăn thất bát. Cùng với đó, bánh dày được người H’Mông công nhận giống như biểu tượng của mặt trăng, mặt trời nên trong vòng 3 ngày Tết đầu năm họ sẽ kiêng ăn bánh dày nướng vì theo đó, nếu ăn bánh dày nướng có nghĩa là năm này sẽ gặp nhiều nạn tai ương và có thể sẽ bị chết cháy.

Quan niệm của người Mông về những điều may mắn trong ngày Tết cổ truyền Bên cạnh những tục lệ kiêng kỵ không nên mắc phải thì người H’Mông cũng có những quan niệm riêng mang lại may mắn, lợi lộc cho gia đình vào ngày Tết. Trong 3 ngày Tết, nếu gia chủ người Mông bán được một vật gì thì năm đó họ sẽ buôn bán thuận lợi, làm ăn phát đạt. Anh A Khua hiện đang sinh sống ở bản Tà Phình, Mộc Châu cho hay: “Để năm mới gia đình sẽ tậu thêm được nhiều đàn trâu, đàn bò và của cải trong nhà sẽ ngày càng sinh sôi nảy nở thì vào những ngày mồng 7 hoặc mồng 8 họ sẽ đi tìm mua và chọn ra một con bò đang có chửa để dắt về nhà chăm nuôi”.

Đi du lich Mộc Châu đón Tết chính là một trải nghiệm vô cùng thú vị để du khách khám phá những phong tục, tập quán, nghi lễ cùng nét văn hóa đặc sắc của người dân đồng bào H'mông nơi đây. VietSense Travel luôn sẵn sàng đồng hành để du khách có một hành trình ý nghĩa và trọn vẹn nhất.