Thành Cổ Loa là một di sản văn hoá cổ kính, mang giá trị ý nghĩa lịch sử đối với bề dày phát triển của nước Việt ta. Là một minh chứng cụ thể của sự sáng tạo trong kỹ thuật xây dựng, kiến trúc văn hoá của người Việt Cổ. Thành Cổ Loa không chỉ là một di tích lịch sử văn hoá ở thủ đô ngàn năm văn hiến, mà còn là điểm tham quan du lịch nổi tiếng ngày nay, gắn liền với truyền thuyết hấp dẫn, giúp cho khách du lịch hiểu thêm về một thời vang son của nước Việt. Thành Cổ Loa gắn liền với đời sống văn hoá, tinh thần của người dân thủ đô và của cả nước. 

I. Tổng quan Thành  Cổ Loa

1. Sự tích hình thành 

Thuở ấy, thời vua An Dương Vương còn trị vì, Cổ Loa chính là kinh đô của nước Âu Lạc ta. Cho đến giai đoạn nước Đại Việt, khi Ngô Quyền trị vì, đây cũng chính là trung tâm kinh đô của cả nước. Di tích Cổ Loa nay thuộc xã Cổ Loa, huyện Đông Anh, thủ đô Hà Nội. Theo sử sách và những nghiên cứu của các nhà khảo cổ thì Cổ Loa chính là công trình thành cổ nhất từ trước tới nay, cùng với đó kiến trúc của thành cổ cũng thực sự là một công trình nghệ thuật ấn tượng mà người xưa để lại. 

Thành Cổ Loa gắn liền với sự tích “Nỏ thần” dưới thời Âu Lạc, khi mà vua An Dương Vương định đô vào thế kỷ thứ III, trước công nguyên. Tương truyền Chiếc Nỏ Thần mà thần Kim Quy ban tặng cho vua An Dương Vương đã giúp bắn hạ trăm ngàn quân địch, đuổi sạch giặc ra khỏi bờ cõi Âu Lạc.

2. Kiến trúc thành Cổ Loa dưới thời nhà nước Âu Lạc

Ngày ấy, tương truyền Thục An Dương đã xây dựng nhiều lần nhưng thành vẫn sụp đổ. Một truyền thuyết cho rằng Thần Kim Quy đã xuất hiện, đi quanh chân của Thành nhiều vòng và kể từ đó, vua đã cho xây dựng theo vết tích ấy và thành không còn đổ nữa. Thành Cổ Loa được xây dựng với một kiến trúc hết sức độc đáo. Quy mô thành rộng lớn tới 500ha, là nơi được dùng làm hệ thống phòng ngự, tập trung nhiều binh sĩ hùng hậu. Kết cấu vòng tròn 9 xoáy trôn ốc, xưa kia còn được gọi là thành ốc.

Xây dựng đến đâu lại đào đất và đắp thành tới đó. Ở thành ngoại, chu xi là khoảng 8km, đến thành trung lên tới 6,5km và kết cấu tương tự nhau. Thành nội, tức là công trình phía trong, nơi ở của vua và cung tần mỹ nữ được thiết kế diện tích 2km2, kín đáo, phòng vệ chắc chắn. Và đó cũng là 3 vòng kiến trúc còn sót lại sau sự tàn phá của thời gian và chiến tranh. Công trình hiện tại là minh chứng của cả một bề dày về lịch sử, khẳng định sự sáng tạo trong nghệ thuật xây dựng kiến trúc của ông cha ta ngàn đời nay. 

II. Thời điểm lý tưởng khám phá thành Cổ Loa

Cứ dịp ngày 6 tháng Giêng hàng năm, thành Cổ Loa lại tổ chức lễ hội nên đây cũng chính là thời điểm thích hợp để thăm thành và tận hưởng không khí hội hè, khám phá những nét phong tục độc đáo nơi đây. Bạn sẽ được chiêm ngưỡng những nghi thức cúng rước, tế lễ trống kèn linh đinh, lễ tế tạ với trời đất, hay các trò chơi dân gian được người dân giữ gìn tới ngày nay.

Khu di tích này là một trong số 21 di tích cấp quốc gia được bảo tồn, có nhiều giá trị về lịch sử và văn hoá. Nằm chỉ cách trung tâm thủ đô Hà Nội chừng 20km, du khách tìm về huyện Đông Anh, nơi có làng Cổ Loa yên bình, mộc mạc. Nơi đây bao quanh bốn bề cây xanh cổ thụ rợp bóng mát, trước mặt là làn nước xanh tựa ngọc bích. 

Để di chuyển, du khách đi theo quốc lộ 1A cũ, khi tới thị trấn Yên Viên thì rẽ trái, đi vào quốc lộ 3 và chỉ còn 5km là tới ngay di tích. Có thể đi bằng phương tiện cá nhân, xe khách hoặc xe bus số 14, 17 hoặc xe số 43, 46 và 59. 

III. Di sản Thành Cổ Loa có gì đặc biệt?

1. Những cổ vật giá trị được trưng bày

Khám phá sâu phía trong thành Cổ Loa, khách du lịch sẽ không khỏi trầm trồ khi được ngắm nhìn những cổ vật được các nhà khảo cổ khai quật, có giá trị lịch sử lớn, tuổi đời hàng trăm năm. Đó là những ngôi mộ cổ, vật dụng từ thời xa xưa như trống đồng, rìu lưỡi xéo làm bằng đồng, thậm chí là những mũi tên đồng cũng được tìm thấy  và trưng bày tại đây, cho thấy một thời kì thịnh vượng về sự phát trành ngành nghề đúc đồng, luyện kim và văn hoá kiến trúc nghệ thuật. 

2. Đền thờ vua An Dương Vương

Nằm ở phía trung tâm của thành trong ấy là nơi tọa lạc của đền thờ vua An Dương Vương, được gọi là đền Thượng. Ngôi đền xây trên gò đất cao có hình đầu rồng, bên tả và hữu đều có hai cánh rừng xanh ngát, phía dưới có hai hố tròn được gọi là mắt rồng. Đặc biệt trước đền là hồ nước có giếng Ngọc - nơi tương truyền Trong Thuỷ đã gieo mình tự vẫn sau cái chết của công chúa Mỵ Châu. 

Một số di vật còn lại được trưng bày trong đền như là tượng của vua An Dương Vương được đúc đồng, tượng ngựa Hồng - Bạch, những món đồ dùng từ đồng, sứ hay bằng vải và gỗ đều còn được bảo quản. 

3. Am Bà Chúa

Am Bà Chúa là am thờ công chúa Mỵ Châu, nằm yên ắng phía sau gốc cây đa to lớn, cổ thụ tỏa đầy bóng mát. Trong am thờ bức tượng đá có hình dáng người bị cụt đầu, tượng trưng cho Nàng Mỵ Châu khi bị vua cha chém trong truyền thuyết về Mỵ Châu - Trọng Thuỷ. Người ta tương truyền lại rằng xác nàng Mỵ Châu đã hoá đá trôi dạt về phía Đông Thành Cổ Loa, khi người dân lấy võng khiêng về thì đứt ngay dưới gốc đa cổ thụ nên lập ngay am thờ tại đó. Am Cổ Loa vẫn ngày ngày nghi ngút hương khói, du khách thập phương tìm về khám phá lịch sử, những câu chuyện kì bí và cũng là để thắp lên nén hương thờ phụng.  

4. Giếng Ngọc linh thiêng

Ở Hồ Bán Nguyệt phía trước thành có một cái Giếng sâu người ta gọi là giếng Ngọc, nơi mà Trọng Thuỷ đã gieo mình tự vẫn sau cái chết của Mỵ Châu. Giữa hồ Bán Nguyệt xanh như Ngọc, nước giếng lại có màu ám đỏ, nổi bật lên cả, bao quanh là cây cối um tùm, mang vẻ vừa yên bình, vừa linh thiêng. 

Khi đến với Thành Cổ Loa, khách du lịch như được lần tìm về những tháng ngày lịch sử oai hùng của dân tộc, và hiểu biết thêm về văn hoá, kiến trúc của cha ông ta đã để lại di tích hết sức quý giá này. Nếu có dịp đến với thủ đô Hà Nội, hãy dành thời gian để khám phá di tích thành Cổ Loa đặc biệt này bạn nhé.