Mảnh đất Hà Nội nghìn năm văn hiến luôn nổi bật với các danh lam thắng cảnh là xao động lòng người, và tự hào biết bao với những công trình kiến trúc lịch sử. Một trong số đó chính là Tứ Trấn Hà Nội. " Tứ trấn Hà Nội" được nhắc đến với 4 cái tên: Mã trấn ở phía Đông, thờ thần Long Đỗ; đền Voi Phục trấn ở phía Tây, thờ thần Linh Lang Đại Vương; đền Kim Liên trấn ở phía Nam, thờ thần Cao Sơn Đại Vương; và đền Quán Thánh trấn ở phía Bắc, thờ thần Huyền Thiên Trấn Vũ. Đây còn được coi là 4 ngôi chùa linh thiêng nhất đặc biệt nó chứng. kiến tất thảy hành trình phát triển của Hà Nội và nước Nam

1. Mã trấn ở phía Đông - Đền Bạch Mã

Đền Bạch Mã địa phận thuộc phường Hà Khẩu, tổng Đông Thọ, huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức, Thăng Long, nay là số 76 phố Hàng Buồm, phường Hàng Buồm, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. được xây dựng vào thế kỷ thứ 9, vào thời Đinh Bộ Lĩnh, là một trong những đền thờ lớn nhất ở thủ đô. Đền được xây dựng để tôn vinh Bạch Mã, một vị tướng hùng mạnh và được yêu mến trong lịch sử Trung Hoa. 

Đền Bạch Mã là một trong "Tứ trấn Hà Nội" và là ngôi đền có lịch sử hình thành sớm nhất trong Tứ Trấn. Tương truyền khi vua Lý Công Uẩn dời đô ra thành Đại La vào năm Canh Tuất 1010 muốn xây dựng thành mới nhưng lần nào thành cũng bị sạt lở, vua liền cho quân đến xem thì thấy có một con ngựa trắng từ trong đền bò ra, ngựa trắng đi đến đâu để lại dấu chân đến đấy và sau đó thì xuất hiện trở lại ở trong đền. 

Ngoài việc là một di tích lịch sử, Đền Bạch Mã cũng là một trong những điểm du lịch hấp dẫn, thu hút nhiều du khách đến tham quan mỗi năm. Đền Bạch Mã có kiến trúc độc đáo, với những tòa nhà, cửa vào và đài cổ được chạm khắc tinh xảo. Điểm nổi bật nhất của đền là tượng Bạch Mã, được tạc từ đá vôi trắng, cao 2,9 mét và nặng 13 tấn, được xem là một kiệt tác của nghệ thuật điêu khắc đá. Thấy thế, vua lại tiếp tục đào hào đắp lũy theo đúng dấu chân đó và thành công, ngôi đền mới có tên là Đền Bạch Mã (đền ngựa trắng) và thờ thần Long Đỗ làm Thành Hoàng phía Đông của kinh thành Thăng Long. Trải qua nhiều lần trùng tu, ngôi đền dù đã có những đổi thay song vẫn giữ nguyên vẻ cổ kính vốn có của nó. 

Hình ảnh ngựa trắng được thờ bên trong đền từ xa xưa đã trở thành biểu tượng rất thiêng liêng của ngôi đền và được dân chúng bao đời tôn sùng, kính phục. Bên trong đền cũng là nơi lưu giữ nhiều hiện vật cổ có giá trị cùng nhiều kiến trúc nghệ thuật độc đáo, đặc biệt là hình ảnh 15 tấm văn bia ghi chép lại những truyền thuyết, sự tích trong việc xây đền, những lễ tế thần và các cuộc tu bổ tôn tạo ngôi đền khá chi tiết. 

Ngoài ra, Đền Bạch Mã còn có nhiều lễ hội và hoạt động văn hóa diễn ra vào các dịp lễ hội truyền thống. Các hoạt động này giúp du khách có cơ hội trải nghiệm và khám phá nét đẹp văn hóa truyền thống của vùng đất này.Lễ hội Đền Bạch Mã được tổ chức vào ngày 12, 13 tháng 2 âm lịch hàng năm tại Đền Bạch Mã, thị trấn Đông Trấn, huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh. Đây là một trong những lễ hội truyền thống lớn nhất và được yêu thích nhất ở Bắc Ninh. 

Lễ hội bắt đầu bằng các nghi thức tôn vinh vị tướng Bạch Mã, gồm cúng dường, lễ rước và diễu hành tượng Bạch Mã. Sau đó, là các hoạt động văn hóa truyền thống như múa lân, múa rồng, múa bùi, múa sáo, ca trù, chèo, hát quan họ, đua sắc, đua thuyền trên sông Kinh... 

Trong lễ hội, các đoàn diễu hành từ các làng xung quanh đến tham gia, mỗi đoàn đều có một tàu diễu hành và các trống, chèo, sáo, nhị, trống cái... Các tàu diễu hành được chạm khắc tinh xảo và trang trí đầy màu sắc, thu hút sự chú ý của đông đảo người dân và du khách. Lễ hội Đền Bạch Mã là dịp để người dân kết nối, giao lưu, truyền thống, giúp du khách có cơ hội trải nghiệm và khám phá nét đẹp văn hóa truyền thống của vùng đất này.

2. Tây Trấn: Đền Voi Phục

Tây Trấn là một thị trấn thuộc địa phận phường Cầu Giấy, Ba Đình, nằm bên công viên Thủ Lệ, đền Voi Phục được biết đến là một trong “Tứ trấn Hà Nội”. Một di tích lịch sử và văn hóa quan trọng của địa phương. Đền Voi Phục là nơi thờ Hoàng tử Linh Lang con vua Lý Thái Tông và bà phi thứ chín Dương Thị Quang người có công trong cuộc xâm lược chống quân Tống.

Điểm nổi bật nhất của đền là tượng Voi Phục và Voi Thông, được tạc từ đá vôi trắng, cao 3,5 mét và nặng khoảng 9 tấn, được xem là một kiệt tác của nghệ thuật điêu khắc đá. Ngoài ra, Đền Voi Phục còn là địa điểm tâm linh quan trọng và thu hút đông đảo người dân và du khách đến tham quan, cúng dường và tìm hiểu lịch sử văn hóa của địa phương. Các lễ hội và hoạt động văn hóa cũng được tổ chức tại đây vào các dịp lễ hội truyền thống để giới thiệu và bảo tồn các giá trị văn hóa của địa phương.

Lễ hội Đền Voi Phục diễn ra hàng năm vào ngày 9,10  tháng 2 âm lịch tại thị trấn Tây Trấn, huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh. Đây là một trong những lễ hội truyền thống lớn nhất và được yêu thích nhất ở Bắc Ninh. Lễ hội bắt đầu bằng các nghi thức cúng dường và rước tượng Voi Phục và Voi Thông đến Đền Voi Phục, đồng thời diễu hành tượng và đội ngũ trống, chèo, sáo, nhị... 

Thành phần tham gia diễu hành bao gồm đại diện từ các làng, xã trong địa phương cùng các du khách đến từ khắp nơi. Trong lễ hội, các hoạt động văn hóa truyền thống như múa lân, múa rồng, múa bùi, ca trù, chèo, hát quan họ... được tổ chức để giới thiệu và bảo tồn các giá trị văn hóa của địa phương. 

Các đội múa, đội ca cùng nhau biểu diễn những điệu múa truyền thống, kết hợp với âm nhạc và hát hò, tạo nên một không gian văn hóa đầy sôi động và linh thiêng. Lễ hội Đền Voi Phục là dịp để người dân kết nối, giao lưu, truyền thống, giúp du khách có cơ hội trải nghiệm và khám phá nét đẹp văn hóa truyền thống của vùng đất này.

3. Nam Trấn: Đền Kim Liên

Đền Kim Liên - Nam Trấn là trước thuộc địa phận phường Kim Hoa, sau thuộc phường Đông Tác, huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức, nay là phường Phương Liên, quận Đống Đa, Hà Nội, được xây dựng từ thế kỷ 17 để tôn vinh vị Cao Sơn đại vương-người đã có công giúp vua Lê Tương Dực dẹp loạn. 

Đền Kim Liên có kiến trúc rất độc đáo và phong cách. Đền được xây dựng trên một hòn đá lớn, được gọi là Đá Quý, có hình dạng giống như một tòa lâu đài. Những tảng đá trên nó được sắp xếp theo các hình khối khác nhau, tạo nên một tác phẩm nghệ thuật độc đáo và hấp dẫn. Các cửa vào và các tòa nhà trong khuôn viên đền đều được xây dựng bằng gỗ, với các họa tiết trang trí rất tinh xảo.

Một trong những tòa nhà nổi bật nhất tại đền là tòa tháp chính, có chiều cao lên tới 23 mét và được xây dựng từ gỗ và đá. Đền Kim Liên còn có nhiều tác phẩm nghệ thuật đá quý khác như tháp chuông, đài phật và các tượng thần. Đền cũng là nơi lưu giữ nhiều tài liệu quý giá liên quan đến lịch sử và văn hóa của Việt Nam. 

Đền Kim Liên là một trong những điểm đến du lịch nổi tiếng tại Hà Nội, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước đến tham quan và tìm hiểu về lịch sử và văn hóa của đất nước

4. Bắc Trấn: Đền Quán Thánh

Đền Quán Thánh là một đền thờ tại Hà Nội, Việt Nam, Là ngôi đền nằm ở giữa ngã tư đường Thanh Niên với đường Quán Thánh nổi tiếng linh thiêng, thuộc một trong “Tứ trấn Hà Nội’’. thờ thần Huyền Thiên Trấn Vũ-vị thần có công diệt trừ yêu quái. Đền được xây dựng vào năm 1010 dưới triều vua Lý Thái Tổ

Đền Quán Thánh được xem là một trong những đền thờ lớn nhất và quan trọng nhất tại Hà Nội. Đền Quán Thánh được xây dựng trên diện tích khoảng 3,5 ha, gồm có nhiều khuôn viên và kiến trúc đặc sắc như đền thờ, nhà hát múa rối nước, đình làng, đường đá gắn đáp và vườn hoa. Đền Quán Thánh cũng là nơi lưu giữ nhiều tài liệu quan trọng liên quan đến lịch sử và văn hóa của Việt Nam. Đền Quán Thánh là một trong những điểm đến du lịch nổi tiếng tại Hà Nội, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước đến tham quan và tìm hiểu về lịch sử và văn hóa của đất.

Nét đặc sắc kiến trúc của Đền Quán Thánh là sự kết hợp giữa kiến trúc đền thờ và kiến trúc dân gian phương Bắc truyền thống. Các công trình kiến trúc tại đền được xây dựng theo phong cách truyền thống của Việt Nam, đặc biệt là phong cách kiến trúc cổ điển của triều đình nhà Lê. 

Một trong những công trình kiến trúc nổi bật tại đền là cổng chào đón, được xây dựng với kiểu dáng đặc trưng của cổng chùa, với các họa tiết khắc trên đá và gỗ rất tinh xảo. Đền thờ được xây dựng theo kiểu dáng của một công trình kiến trúc truyền thống Việt Nam, với nhiều hình khối kiến trúc được xếp chồng lên nhau. Các tòa nhà khác tại đền như nhà hát múa rối nước và đình làng cũng được xây dựng theo phong cách kiến trúc truyền thống Việt Nam, với các họa tiết đặc trưng và các chất liệu xây dựng như gỗ, đá và gạch. Độc đáo nữa, kiến trúc của Đền Quán Thánh cũng có những sự pha trộn với kiểu dáng của những công trình kiến trúc khác từ Trung Quốc và Nhật Bản, tạo nên sự đa dạng và độc đáo cho kiến trúc của đền.