Nhà đày Buôn Ma Thuột toạ lạc ở số 17 trên đường Tán Thuật, phường Tự An của thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk. Đây là một di tích lịch sử đã được xây dựng từ thời Pháp thuộc, nơi đây không chỉ là “bảo tàng kháng chiến sống” phơi bày tội ác tàn bạo của chế độ thực dân, đế quốc mà còn là nơi đã rèn luyện, nuôi dưỡng ý chí đấu tranh kiên cường của các chiến sĩ yêu nước trong cả hai cuộc chiến tranh chống Pháp và chống Mỹ. 

Nhắc đến những nơi in đậm dấu ấn đau thương của lịch sử dân tộc hẳn không thể nào thiếu “địa ngục trần gian” Côn Đảo nhưng bên cạnh đó vẫn còn những “địa ngục” khác cũng thấm đẫm bao xương máu và sự hy sinh của biết bao người chiến sĩ yêu nước, đặc biệt là nhà đày Buôn Ma Thuột.    

Nhà đày Buôn Ma Thuột được thực dân Pháp xây dựng từ những năm 1930-1931 với một hệ thống khép kín có diện tích khoảng 2 hecta. Khu nhà đày được bao bọc bởi lớp tường dày 40cm, cao 4m, ở 4 góc cửa đều có vọng gác. Trần nhà được giăng lưới thép gai để tránh tù nhân vượt ngục. Bên trong nhà đày là các xà lim, khu nhà xưởng, nhà kho, bếp ăn và 6 dãy lao tập thể. Mỗi dãy nhà lao tập thể này có diện tích khoảng 180 mét vuông với sức chứa tới hơn 100 tù nhân, cổng chính của nhà đày hướng về phía Nam. 

Trước tình hình phòng trào đấu tranh yêu nước ngày càng mạnh, số lượng tù nhân chính trị ngày một tăng cao thì chính quyền thực dân đã lợi dụng địa thế hiểm trở, khí hậu khắc nghiệt của vùng cao nguyên Tây Nguyên để xây dựng và mở rộng nhà đày Buôn Ma Thuột để làm nơi giam giữ, đày ải những người chiến sĩ yêu nước, những Đảng viên cộng sản bị bắt, bị kết án nặng ở các tỉnh Trung Kỳ và những người đi đầu trong các cuộc đấu tranh của phong trào Xô Viết - Nghệ Tĩnh. Đây được coi là một loại công cụ đàn áp, khủng bố của chính quyền thực dân đối với Cách Mạng Việt Nam. Tại đây, chúng còn sử dụng các biện pháp tra tấn tàn bạo với nhiều hình thức dã man nhằm mục đích huỷ hoại ý chí Cách Mạng, ý chí chiến đấu của những con người Việt Nam yêu nước.

Mặc kệ những âm mưu và thủ đoạn hiểm độc của chúng, những chiến sĩ Cách Mạng Việt Nam đã không hề nao núng, chùn bước mà càng thêm quyết tâm không ngừng rèn luyện, tu dưỡng và nuôi nấng tinh thần đấu tranh không chịu khuất phục. Trước chế độ cai trị và quản thúc khắc nghiệt của thực dân thì các chiến sĩ của ta vẫn luôn tiếp tục đấu tranh, học tập và rèn luyện ý chí Cách Mạng. Các lớp học, các trao đổi, giấy tờ ghi chép, tài liệu vẫn được lưu hành và cất giấu kĩ càng. Cũng chính từ nhà đày này mà rất nhiều những chiến sĩ cộng sản đã được tôi luyện để trở thành các nhà lãnh đạo cốt cán, nắm giữ nhiều vị trí quan trọng trong Đảng và Chính Phủ như: đồng chí Nguyễn Chí Thanh, đồng chí Hồ Tùng Mậu, đồng chí Võ Chí Công,... 

Nhà đày Buôn Ma Thuột là nơi đã thành lập Chi bộ Đảng cộng sản đầu tiên của tỉnh Đắk Lắk vào cuối năm 1940, đây là một trong những nhân tố quan trọng dẫn đến thắng lợi của cuộc vận động giải phóng dân tộc và góp phần đưa Cách Mạng tháng Tám đi tới thành công. Đến cuối năm 1941, ngay tại nhà đày này đã lan tỏa phong trào cách mạng “lực lượng trung kiên”. Sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, tù nhân chính trị tại nhà đày Buôn ma Thuột đã được giải phóng. Về sau, nhà đày này tiếp tục được chính quyền đế quốc Mỹ sử dụng để giam giữ tù nhân yêu nước Việt Nam. Chúng chia nhà đày làm hai phần, một bên được sử dụng để phục vụ quân nhu, một bên là nơi để thực hiện giam giữ, cải huấn, chúng còn xây dựng thêm các công trình khác bên trong nhà đày như nhà nguyện, nhà quốc thái dân an, bổ sung thêm các dãy xà lim, nhà tra tấn… với nhiều hình thức tinh vi hơn. 

Có thể nói, nhà đày Buôn Ma Thuột chính là một bảo tàng chiến tranh thấm đẫm đau thương của cha ông ta, là “địa ngục trần gian” của những người con yêu nước. Bởi ý nghĩa lịch sử quan trọng của mình mà nhà đày đã được nhà nước công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt vào ngày 24/12/2018.

Hiện nay, nhà đày Buôn Ma Thuột được mở cửa để du khách trong và ngoài nước đến tham quan, trong các chương trình du lịch Tây Nguyên để du khách tìm hiểu và cùng nhìn lại thời kì hào hùng của dân tộc ta trong cả hai cuộc kháng chiến trường kỳ.