Chùa Vân Tiêu tọa lạc ở phía Tây dãy núi Yên Tử. Dãy núi như tường thành chắn ngang luồng gió biển thổi vào, hơi nước ngưng đọng lại thành tầng tầng, lớp lớp mây bao phủ, nhè nhẹ trôi. Ngôi chùa lúc ẩn, lúc hiện trong những tầng mây ấy.

Chùa suối tắm tọa lạc ở thế đất tựa như đầu Rùa thiêng bên sườn dốc Cửa Ngăn, thuộc dãy núi Kim Cương. Trước chùa là dòng suối trong mát, dân gian truyền lại rằng: Thuở xưa, mỗi khi người dân đi vào rừng săn bắn, lấy củi, qua đây thường xuống tắm mát ở suối này, tục quen gọi là " Suối Tắm". Cửa Ngăn là nơi giáp ranh giữa núi rừng với vùng đồng bằng ven sông Bạch Đằng. Nơi đây, được gọi là cửa rừng và truyền tụng trong dân gian là nơi ngăn cách giữa cõi Phật với trần tục từ khi núi thiêng Yên Tử có Tăng sỹ đến tu hành và lập chùa thờ Phật.

Thời Trần, chùa Một Mái vốn là Am Li Trần. Cảnh Am tĩnh lặng, cách xa nơi trần tục. Vua Trần Nhân Tông thường sang đây đọc Sách, soạn Kinh. Các Kinh văn, Thư tịch của Thiền Phái Trúc Lâm Yên Tử được biên soạn và tàng trữ ở đây, người sau lập chùa ở Am này.

Cả đỉnh Yên Tử như một tòa sen lớn. Mỗi phiến đá là một cánh hoa sen nở. Chùa Đồng tọa lạc trên tòa sen được dựng vào thời Lê do gia đình Chúa Trịnh công đức được đúc bằng đồng. Bên trong thờ tượng Đức Phật Như Lai, tên chữ là “Thiên Trúc Tự” (Chùa Thiên Trúc) Thiên Trúc là tên đất nước của Phật Tổ Như Lai.

Ở vị trí cửa ngõ Trung tâm Khu Di tích lịch sử và Rừng Quốc Gia Yên Tử, Chùa Giải Oan được xây trên nền móng ngôi chùa cũ thời Trần, nơi lập Đàn tràng giải kết oan hồn các Cung Tần Mỹ Nữ.

Di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh Yên Tử gắn liền với tên tuổi Phật hoàng Trần Nhân Tông (1258 - 1308), vị vua từng lãnh đạo quân dân thời Trần hai lần đánh thắng quân Nguyên - Mông, rồi từ bỏ ngai vàng, lên Yên Tử tu hành, sáng lập ra Thiền phái Trúc Lâm đậm màu sắc Việt.

Nặng hơn 138 tấn, cao 6,6m ngồi trên đài sen bằng đồng 3,3m đặt trên bệ rồng đá ở độ cao 920m, bảo tượng đồng nguyên khối vừa được gấp rút hoàn thành tại đỉnh Yên Tử (Quảng Ninh) nhân dịp kỷ niệm 705 năm vua Phật hoàng Trần Nhân Tông nhập cõi niết bàn.

Thế kỷ XI, dưới sự bảo trợ của triều đình nhà Lý, Phật giáo đã phát triển rất mạnh mẽ và rộng khắp. Lý Công Uẩn với sự dạy dỗ, giúp đỡ của thiền sư Vạn Hạnh, đã trở thành một nhân tài của đất nước, vào Hoa Lư làm quan dưới triều Tiền Lê. Vốn ở trong Phật phái mà ra, nên khi lên ngôi vua, ngài rất sùng trọng Phật giáo. Từ đó mà các công trình chùa, tháp được xây dựng nhiều trong thời kỳ này, trong đó phải kể đến chùa Vân Yên tại vùng núi Yên Tử.